υδραγωγείο

Σύστημα αγωγών που προορίζονται να μεταφέρουν νερό από άλλη περιοχή σ’ εκείνην της κατανάλωσης. Η ανάγκη μεταφοράς νερού από τις πηγές στα κατοικημένα κέντρα υπήρξε αισθητή από την προϊστορία. Ανάμεσα στα αρχαιότερα έργα του είδους, των οποίων έχουν απομείνει ίχνη, αναφέρουμε τα υδραγωγεία της Ασσυρίας και της Αιγύπτου. Οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν και υπόγειους αγωγούς, και αργότερα οι Άραβες κατασκεύασαν τεράστια υδραγωγεία, όπως π.χ. στην Ισπανία. Αλλά τα επιβλητικότερα υ. που κατασκευάστηκαν στην αρχαιότητα οφείλονται στους Ρωμαίους, οι οποίοι είχαν διακριθεί για την ιδιαίτερη τεχνική τους επιμέλεια. Τα ρωμαϊκά υ. συγκέντρωναν τα νερά μιας ορεινής συνήθως πηγής σε μια μεγάλη δεξαμενή και από εκεί τα διοχέτευαν, με την πίεση που ασκούσε η κλίση του αγωγού. Ο αγωγός αυτός ήταν κατασκευασμένος από μόλυβδο ή τούβλα και στηριζόταν σε αψίδες, πολλές από τις οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα· ο αγωγός (specus) είχε ύψος από 1,30 έως 2,00 μ. και πλάτος από 0,50 έως 1,20 μ. Το νερό έτρεχε σε ύψος από 7 έως 20 μ. από το έδαφος και σε μερικές περιπτώσεις έφτανε τα 30 μ. Για να αυξήσουν την πίεση χρησιμοποιούσαν και αγωγούς υπό πίεση. Το πρώτο υ. της Ρώμης χρονολογείται από το 312 π.Χ. Τα σύγχρονα κριτήρια κατασκευής υ. είναι διαφορετικά από εκείνα του παρελθόντος: ο απλός ανοιχτός αγωγός έχει αντικατασταθεί με αγωγούς υπό πίεση, οι οποίοι μπορούν να ξεπεράσουν υψομετρικές διαφορές και είναι κατά κανόνα υπόγειοι. Στους αγωγούς αυτούς οι διάφορες αντιστάσεις που συναντά το νερό κατά τη ροή του προκαλούν τις λεγόμενες «απώλειες υδραυλικού φορτίου» δηλαδή τη διαδοχική μείωση της πίεσης κατά μήκος του αγωγού. Σε μερικές περιπτώσεις είναι απαραίτητη ακόμα και η χρήση αντλιών. Ένα πλήρες υ. περιλαμβάνει ουσιαστικά τα «υδρογεωλογικά έργα», τον «κύριο αγωγό», τις «δεξαμενές» και το «αστικό δίκτυο διανομής». Τα υδρογεωλογικά έργα χρησιμεύουν για να οδηγήσουν το νερό στον κύριο αγωγό. Στα έργα αυτά συγκαταλέγονται σήραγγες ή υπόγειοι διάδρομοι για να επιτευχτεί η «γεωλογική ανάδυση» του νερού. Δίκτυο μικρών αγωγών οδηγεί το νερό, με ελεύθερη ροή, σε μια δεξαμενή όπου η μειωμένη ταχύτητα της εκροής επιτρέπει την καθίζηση των αμμωδών υλικών που αιωρούνται στο νερό. Σε μερικές περιπτώσεις η λήψη του νερού πραγματοποιείται με ανυψωτικές αντλίες. Όταν η παροχή γίνεται από ποταμούς ή λίμνες απαιτούνται πολύπλοκες εγκαταστάσεις καθαρισμού. Οι κύριοι αγωγοί έχουν διάμετρο που ποικίλλει από μερικά εκατοστά έως μερικά μέτρα, ανάλογα με την απαιτούμενη παροχή και την πίεση. Οι δεξαμενές χρησιμεύουν για τη συσσώρευση του νερού που προορίζεται να διοχετευτεί στην κατανάλωση. Με τη συσσώρευση και τη διοχέτευση νερού, οι δεξαμενές επιτρέπουν μεταβλητή παροχή στο δίκτυο διανομής, ανάλογα με τη ζήτηση, και περιορίζουν την αυξομείωση της πίεσης στο δίκτυο και επομένως στους καταναλωτές. Κατ’ αυτό τον τρόπο παραμένει σταθερή η παροχή στον κύριο αγωγό, συνθήκη σημαντική για ένα οικονομικότερο υπολογισμό του αγωγού αυτού. Η τιμολόγηση του νερού που καταναλώνεται ρυθμίζεται με ατομικούς ή συλλογικούς μετρητές. Το νερό που τροφοδοτεί ένα υ., πρέπει να έχει στην πηγή σταθερή θερμοκρασία κατά τη διάρκεια του έτους και στη διανομή να μη υπερβαίνει τους 15°C περίπου. Δεν πρέπει εξάλλου να περιέχει ορυκτές ουσίες πέρα από ορισμένα προκαθορισμένα όρια και προπαντός αζωτούχες ενώσεις. Βασικής σημασίας είναι η βακτηριολογική καθαρότητα για την οποία χρησιμοποιούνται διάφορες μέθοδοι αποστείρωσης από την προσθήκη, σε ελάχιστη ποσότητα, αντισηπτικών ουσιών (π.χ. χλώριο), έως την ύπαρξη ειδικών εγκαταστάσεων ή και φίλτρων. Σε μερικές παράκτιες περιοχές, που στερούνται ή έχουν ανεπάρκεια πόσιμων νερών, λειτουργούν εγκαταστάσεις καθαρισμού (αφαλάτωσης) των νερών της θάλασσας. Tα υδραγωγεία υπήρξαν πάντοτε έργα προηγμένης τεχνικής όλων των εποχών. Τα περισσότερα βρίσκονταν κοντά σε πολυάνθρωπους οικισμούς που οι κάτοικοί τους είχαν, όπως ήταν επόμενο, πολλαπλές ανάγκες σε νερό. Στη φωτογραφία, το υδραγωγείο της Ατέλα, στην Μπασιλικάτα της Ν. Ιταλίας, εξαίρετο έργο της ρωμαϊκής εποχής. Tο υδραγωγείο της Δήλου όπως σώζεται σήμερα. Ο ετρουσκικός υδαταγωγός στην Αντσεντόνια της Ιταλίας, εξαίρετο αρχαίο έργο που λειτουργούσε με ικανοποιητικά αποτελέσματα.

* * *

το / ὑδραγωγεῑον, ΝΜΑ, και ὑδραγώγιον ΜΑ [ὑδραγωγός]

1. τεχνητός αγωγός μεταφοράς νερού

2. (ειδικά) τεχνικό έργο γεφυροποιίας για τη διοχέτευση υδάτινου ρεύματος μέσω εδαφικού βυθίσματος ή κοιλάδας

νεοελλ.

τεχνολ. σύστημα σωλήνων, ορυγμάτων, διωρύγων, σηράγγων και έργων υποστηρίξεως, που χρησιμοποιείται για τη διοχέτευση νερού από τις πηγές του στο κύριο σημείο διανομής.